Nomadisch werk, wanneer inclusie ongelijkheden reproduceert
Na bijna twee jaar gedwongen telewerk, waardoor de ondernemingen een generatiesprong hebben kunnen maken in de organisatie van nomadisch werk, zouden wij geneigd kunnen zijn de ingevoerde regelingen te behouden. Wat is er inclusiever dan de mensen die het dagelijkse leven van de ondernemingen uitmaken, de vrijheid te geven hun werkplek te kiezen naar gelang van hun eigen behoeften?
Op maandag werk ik graag vanuit huis om dicht bij mijn yogales van 17.30 uur te zijn. Op dinsdag ga ik liever naar kantoor om mijn collega's te ontmoeten. Dat is de dag dat de meeste collega’s aanwezig zijn. En het is ook de dag dat we besloten om samen te gaan hardlopen tijdens onze lunchpauze. Het is ook vaak de dag waarop we feesten en afscheidsfeestjes organiseren. Op woensdag maak ik mijn maaltijden klaar, een ritueel dat begon tijdens de tweede lock-down. Dus ik moet thuis zijn om het gekoelde pakket in ontvangst te nemen. Op donderdag ga ik graag 's ochtends hardlopen voordat ik aan mijn werkdag begin, thuis of bij mijn partner. Donderdag is ook een dag waarop ik de workshops op kantoor probeer te groeperen. Nooit te vroeg, om de spits te vermijden. En op vrijdag vind ik het een prettig idee dat ik het weekend kan beginnen zodra ik mijn computer aan het eind van de dag uitzet, zonder dat ik een reis hoef te maken die tamelijk onnodig is geworden. Kortom, deze vrijheid bevalt me en ik kan elke dag van de week improviseren, zonder enige beperking.
Dat is mijn nieuwe leven. En het is best cool om de organisatie van mobiel werken zo te zien: mensen kunnen nu werken waar ze willen, zonder beperkingen. Dat is inclusiviteit. Wij beschikken immers over alle apparatuur die nodig is om mobiel te werken, dus waarom zouden wij terug willen naar een tijd van fysieke aanwezigheid, die nu voorbij is?
Bij nader inzien gaat het bij nomadisch werk niet alleen om inclusiviteit. Het gaat ook om diversiteit. Een aantal mensen die vroeger op de arbeidsmarkt in een zwakkere positie verkeerden, hebben namelijk ondervonden dat deze nieuwe organisatie van het werk hen een betere toegang heeft verschaft tot bedrijven, die minder bang zijn voor thuiswerken. Denk bijvoorbeeld aan personen met beperkte mobiliteit voor wie het dagelijks reizen een zware belasting vormt. Of mensen met specifieke profielen, die soms een rustige omgeving nodig hebben om zich te concentreren. Of eenvoudiger gezegd, mensen in plattelandsgebieden die voor bedrijven ver van hun woonplaats kunnen werken zonder vier uur per dag in hun auto of in het openbaar vervoer te hoeven zitten.
Diversiteit en inclusie, dan. De wereld van de toekomst zou minder uniform zijn en meer aangepast aan individuele behoeften, in een harmonie waarvan men twee jaar geleden nog niet had durven dromen.
De kwestie van rechtvaardigheid blijft echter bestaan. Want misschien beginnen we op de verkeerde plaats. Door ervan uit te gaan dat mensen kunnen werken waar zij willen, doen wij alsof wij voorbijgaan aan situaties van dwang en sociale ongelijkheid. In werkelijkheid gaat het erom dat je kunt werken waar je kunt. Niet altijd waar je wilt. In mijn geval zijn versmelten het willen en het kunnen met elkaar. Ik heb geen gezinsverantwoordelijkheden, hoef geen buitensporige afstand af te leggen om op kantoor te geraken en heb geen handicap die mijn mogelijke werkomgevingen beperkt, ik ben zo vrij als een vogel. Maar hoe zit het met de collega's die deze voorrechten niet hebben? Hoe zit het met de collega's die, net als voor de pandemie, nog steeds de kinderen van school moeten halen, de avondmaaltijd moeten bereiden, boodschappen moeten doen voor een gezinsuitstapje in het weekend, de kinderen naar hun sport- of leeractiviteiten moeten brengen, een alleenstaande ouder moeten bezoeken, naar de fysiotherapeut moeten gaan of regelmatig medische bezoeken moeten afleggen? Hoe zit het met collega's die het zich niet kunnen veroorloven om in een stedelijk centrum in de buurt van het hoofdkantoor van de onderneming te wonen? De voorbeelden zouden eindeloos kunnen worden vermenigvuldigd. Niet iedereen zit in hetzelfde schuitje als het gaat om het kiezen van een werkplek. En dit is waar de vraag van eerlijkheid rijst. Voor veel van deze mensen is deeltijdwerk of uitsluiting van de arbeidsmarkt de enige oplossing.
Het is waar dat sociale ongelijkheden buiten de onderneming ontstaan. En hun oorsprong is complex en multifactorieel. De onderneming alleen kan al deze ongelijkheden niet op zich nemen of oplossen. Zij kan echter besluiten om op eigen niveau op te treden, door wat de voorzitter van Sodexo België-Luxemburg "corrigerende maatregelen voor ongelijkheden" noemt, toe te passen. Door vrijheid van plaats (en tijd) van arbeid toe te staan, zou de onderneming de doorsijpeling van ongelijkheden laten voortduren. En zich voortplanten binnen het bedrijf. En wij weten in welke mate de informele machtskringende voortgang van carrières mogelijk maken en ze naar voren brengen, geconcentreerd zijn in fysieke bijeenkomsten. Er is natuurlijk de beroemde koffiemachine, maar ook de lift, toevallige ontmoetingen, vieringen, team-buildings en andere professionele evenementen - die maar al te vaak 's avonds en in stadscentra worden georganiseerd.
Het toestaan van keuzevrijheid op de werkplek brengt het gevaar met zich mee dat wat reeds in onverschilligheid bestond wordt geaccentueerd: een overwegend mannelijke, valide en hoge sociaal-economische hiërarchische piramide. Wanneer individuen elkaar in een kader van machtsverhoudingen ontmoeten - en het bedrijf is er een - zullen de reeds dominante categorieën eerder profiteren van de vrijheid. Zij zijn degenen di de regels bedenken en bepalen, niet altijd in het volle besef van hun privileges. En het zijn zij die echt de vrije keuze hebben. Daarom kunnen wij niet verwachten dat wij de ongelijkheden kunnen verminderen en kunnen hopen op een grotere diversiteit onder het management en de directie, als we niet starten met verantwoord ondernemenom diversiteit op de verschillende niveaus van de onderneming te laten doordringen.
Dit is geen ideale wereld. Wij zullen met dit kader niet alle ongelijkheden wegwerken. Als ze buiten onze muren ontstaan, laten we onze muren dan als bastion dienen. Wij nemen de verantwoordelijkheid op ons om deze kleine steen toe te voegen aan het complexe bouwwerk van een rechtvaardigere en meer welvarende samenleving. Omdat een eerlijker en welvarender samenleving iedereen ten goede komt, ook het bedrijfsleven.
Wij aanvaarden de beperkingen van onze benadering en de debatten die zij oproept. Het is niet gemakkelijk een evenwicht te vinden tussen kansengelijkheid, diversiteit en inclusie. Maar we denken erover na. En we werken er op onze eigen schaal aan. Omdat het allemaal begint met het alledaagse.
Greg Renders, Corporate Responsibility Manager Sodexo Benefits & Rewards Services